تشبیه به نهر (قرآن)نَهرْ، به سكون هاء، جمع آن «انهار» به معناى محلّ جریان آب روان است، مجازاً به آب جاری نيز نهر گفته مى‌شود. در این مقاله آیات مرتبط به تشبیه به نهر معرفی می‌شوند. ۱ - تشبيه باطل به نهرتشبيه باطل، به کف نهرها در زوال و نابودی: أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَداً رابِياً ... كَذلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْباطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً ....خداوند از آسمان آبى فرستاد و از هر دره و رودخانه‌اى به اندازه آنها سيلابى جارى شد، سپس سيل بر روى خود كفى حمل كرد- و از آنچه (در كوره‌ها) براى بدست آوردن زینت آلات يا وسائل زندگى آتش روى آن روشن مى‌كنند نيز كفهايى مانند آن به وجود مى‌آيد- اما كفها به بيرون پرتاب مى‌شوند ولى آنچه به مردم سود مى‌رساند (آب يا فلز خالص) در زمین مى‌ماند خداوند اينچنين مثال مى‌زند. ۱.۱ - توضیح آیهر اين آیه خداوند نيز براى مجسم ساختن حقايقى كه در آيات گذشته پيرامون توحید و شرک، ایمان و کفر و حق و باطل گذشت، مثل بسيار رسايى بيان مى‌كند. نخست مى‌گويد:" خداوند از آسمان آبى را فرو فرستاده است" (أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً). آبى حياتبخش و زندگی آفرين، و سرچشمه نمو و حرکت: " و در اين هنگام دره‌ها و گودالها و نهرهاى روى زمين هر كدام به اندازه گنجايش و وسعت خود بخشى از اين آب را پذيرا مى‌شوند" (فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها). جويبارهاى كوچك دست به دست هم مى‌دهند و نهرهايى به وجود مى‌آورند، نهرها به هم مى‌پيوندند و سیلاب عظيمى از دامنه كوهسار سرازير مى‌گردد، آبها از سر و دوش هم بالا مى‌روند و هر چه را بر سر راه خود ببينند برمى‌دارند و مرتبا بر يكديگر كوبيده مى‌شوند، در اين هنگام كفها از لابلاى امواج ظاهر مى‌شوند، آن چنان كه قرآن مى‌گويد" سيلاب، كفهايى را بر بالاى خود حمل مى‌كند" (فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَداً رابِياً). بعد از بيان اين مثال به سراغ نتيجه‌گيرى مى‌رود، و چنين مى‌فرمايد: " اينگونه خداوند براى حق و باطل، مثال مى‌زند" (كَذلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْباطِلَ). سپس به شرح آن مى‌پردازد و مى‌گويد:" اما كفها به كنار مى‌روند و اما آبى كه براى مردم مفيد و سودمند است در زمين مى‌ماند" (فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ). كفهاى بيهوده و بلند آواز و ميان تهى كه هميشه بالانشين هستند اما هنرى ندارند بايد به كنارى ريخته شوند و اما آب خاموش و بى‌سر و صداى متواضع و مفيد و سودمند مى‌ماند و اگر روى زمين هم نماند در اعماق زمين نفوذ مى‌كند و چيزى نمى‌گذرد كه به صورت چشمه‌سارها و قناتها و چاهها سر از زمين برمى‌دارد، تشنه كامان را سيراب مى‌كند، درختان را بارور، و گلها را شكفته و ميوه‌ها را رسيده، و به همه چيز سر و سامان مى‌دهد. و در پايان آيه براى تاكيد بيشتر و دعوت به مطالعه دقيقتر روى اين مثال مى‌فرمايد:" اين چنين خداوند مثالهايى مى‌زند" (كَذلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ). ۲ - پانویس۳ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۵۷۸، برگرفته از مقاله «تشبیه به نهر». |